Το χρυσόβουλο του Αλέξιου Α' Κομνηνού

Το χρυσόβουλο με το οποίο ο βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Α' Κομνηνός παραχώρησε τη Πάτμο στον Όσιο Χριστόδουλο.

Ιερά μονή αγίου Ιωάννη θεολόγου

Πάτμος το Νησί της Αποκάλυψης

ΙΕΡΗ ΜΟΝΗ ΠΑΤΜΟΥ

Έν ονόματι, του πατρός καί του Υιού καί του Αγίου πνεύματος Αλέξιος πιστός ορθόδοξος βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων ο Κομνηνός

πάσιν οίς το παρόν ημών ευσεβές επιδείκνυται σιγίλλιον

αί πάσι μεν ύπέχειν τας άκοάς τοίς ευλόγως τάς αιτήσεις "ποιουμένοις δίκαιον τε ομού καί θεοφιλές καί της θείας έχόμενον εντολής τοις δε κατ άρετήν διαφέρουσι καί όλοις δια βίου άνακειμένοις Θεώ, πολλώ μάλλον δικαιότερον καί κρείττονος λόγου έπάξιον. Το γαρ συναίρεσθαι τούτοις καί χείρα όρέγειν βοηθείας εν οίς άρα καί δέοιντο, Θεού άντικρυς συνεργεία, κατά τον μέγα καί θείον Άπόστολον, καί της ενάρετου πολιτείας καί διαγωγής συντήρησις. Δια τοι τούτο καί ή βασιλεία μου, καί πασι μεν τοις άλλοις δίκαιον ηγείται συμπαθέστερον επικλύεσθαι καί τας του ελέους έποχετεύειν πηγάς δαψιλώς, μάλιστα δε των απάντων, οίς κατά μονάς ό βίος εστί καί της κοσμικής άποδιηρημένος περιφοράς καί συγχύσεως.

Ένθεν τοι καί τω εύλαβεστάτω μοναχώ Χριστοδούλω καί ήσυχαστή, τω πριν εν τω όρει του Λάτρους τας κατά Θεόν ποιουμένω διατριβάς και τον άσκητικόν διανύοντι δίαυλον, ησυχίας τυγχάνοντι διαπύρω εραστή, καί έργον τιθεμένω διηνεκές εν τοϊς του Θεού δικαιώμασι κατά μονάς άδολεσχεϊν, αίτησιν προτειναμένω μάλα θεάρεστόν τε καί εύλογον, ύπέσχε τάς άκοάς ή γαληνότης ημών συμπαθώς καί την αίτησιν έξεπλήρωσεν ευχερώς. Έπεί γαρ ό θεοφιλής ούτος άνήρ, δι' ερωτά ησυχίας καί πόθον βίου ερημικού, καταγώγιον τι έπεζήτει εύρεϊν τω οίκείω τρόπω καί βίω κατάλληλον, διέγνω δε την Πάτμον νήσον, άλλως τε μεν ούσαν τραχειάν τε και λυπράν, πίειραν δε καί προς καρπών πνευματικών έπιτηδειοτάτην φοράν, εί τις εν αύτη καταβαλεϊν έθέλοι τα θεοφιλή των αρετών σπέρματα, καί αρετής, ως ειπείν, ύπάρχουσαν έργαστήριον (πρώτως γαρ, δια το καθάπερ τινά κλήρον είληφέναι τάς εν αύτη του της βροντής υιού καί τω Χριστώ διαφερόντως ήγαπημένου διατριβάς· έπειτα δε καί το της θέσεως του τόπου έρημικόν καί μονώτατον, καί μη τινας εχειν τους έκεϊ παραβάλλοντας, δια τό της ηπείρου άποκεϊσθαι μακράν), προσήλθε τη βασιλεία μου έκλιπαρών μάλα περιπαθώς συλλήπτορα ταύτην έφευρεϊν προς την του οικείου έκπλήρωσιν εφέτου, καί έξαιτούμενος άφορισθήναι μεν απ' εντεύθεν τω δημοσίω τα εν τη νήσω Κω όθενδήποτε αύτφ προσκτηθέντα, όσα καί οίά είσιν, άντιλαβεϊν δε την είρημένην άπασαν νήσον δώρον άναφαίρετον, καί έκκοπήναι τα επικείμενα ταύτη δημόσια τέλη, όσα καί οία είσιν, έλευθέραν δε την τοιαύτην νήσον δωρηθήναι αύτω καί πάσης άπηλλαγμένην σεκρετικής συζητήσεως, ως αν φροντιστήριόν τε εν αυτή άνεγείροι, τους οικείους τε μαθητάς επί τό αύτό συναγάγοι, καί ούτως άπερισπάστως προσομιλοίη Θεώ καί τάς υπέρ του κράτους ημών θερμοτέρας ποιοϊτο εύχάς.

Όθεν καί διορίζεται δια του παρόντος ευσεβούς χρυσοβούλλου λόγου προσαφορισθήναι μεν τω δημοσίω, κατά την αίτησιν του ευλαβέστατου γέροντος, όσα καί οία εν τη νήσω Κω όθενδήποτε αύτω προσεκτήθησαν, δωρεϊται δε αύτω την δηλωθεϊσαν νήσον μετά πάσης αυτής περιοχής καί διακρατήσεως, ου καιρικώς ουδέ χρόνοις άριθμητοϊς, άλλ' έπ' άναφαιρέτω καί διηνεκεϊ δεσποτεία καί κυριότητι, καί άχρις αν ό παρών διαρκοίη αιών διορισαμένη έκκοπήναι μεν καί λογισθήναι καί τα ταύτης άπαντα δημόσια τέλη καί βάρη, οία καί όσα τυγχάνουσι, της προγραφής του λογιστικού, γινομένης εν τοϊς σεκρετικοίς χαρτίοις δια κινναβάρεως, χειρί του πρωτοπροέδρου Κωνσταντινουπόλεως καί επί των δεήσεων, του Χοιροσφάκτου, του οικείου ανθρώπου της βασιλείας μου' ως γαρ έξαίρετόν τι ανάθημα καί καλλιέργημα μέγιστον δια μέσουτου την αίτησιν άνενεγκόντος ευλαβούς μονάχού, την τοιαύτην νήσον ή βασιλεία μου άφιεροϊ τω Θεώ· και εσται από γε της σήμερον και εις τους έξης απαντάς καί διηνεκείς χρόνους άπεσπασμένη μεν των βασιλικών δικαίων, άπηλλαγμένη δε και των σεκρετικών άρκύων, μόνω δε ανατεθειμένη Θεώ και τοις εν αύτη μοναχοϊς· οι καί μόνοι εν αύτη αυλισθησονται, μη συγχωρούντες τισι των λαϊκών λόγω παροικίας έγκατοίκους ταύτη γίνεσθαι, έμπορίαν ίσως ή άλλο τι επιτήδευμα βίου μετερχομένους· μόνοι γαρ εν κοσμικω σχήματι τη νήσω έγκατοικήσουσιν οί μισθαρνούντες τοις μοναχοϊς, και ούτοι άζυγες, και μήτε γυναιξί συνοικούντες, μήτε μην παϊδα έχοντες· πασαν γαρ όδον πονηρας μεθόδου αποκλείει τω σατανά ή βασιλεία ημών. Και δια τούτο τοις λείοις τε και βλαπτικοϊς προσώποις, γυναιξί τε και παισί καί εύνούχοις, αφ' ων ως τα πολλά κατά της ψυχής άναρριπίζονται πόλεμοι, άβατον είναι την νησον ταύτην παντάπασι διορίζεται, καθά δηλονότι και ό ευλαβέστατος ούτος άνήρ την βασιλείαν μου ήτήσατο πάρεξ μεν τοι, ως είρηται, των μισθίων, όσων χρηζουσιν οί μοναχοί εις δουλείαν της νήσου, και τούτων άζυγα βίον εχόντων, και εγγύς τάλλα της μοναχικής πολιτείας τυγχανόντων, καν μόνω τω σχήματι διαλλάτοιεν.

Καθέξει ουν την τοιαύτην νησον αυτός τε ό πολλάκις μνημονευθείς ευλαβέστατος άνήρ μετά των ύπ' αυτόν μοναχών των τε νυν όντων και των έσύστερον έσομένων, και συν τούτοις ή παρά τούτου άνεγερθησομένη εν τη νήσω Πάτμω ιερά μονή, ατελώς, άβαρώς, κυρίως καί αύθεντώς, άναφαιρέτως τε και αιωνίως· και καθώς αν συνεργοίη τούτω Θεός, κατά το αύτω βουλητόν ταύτην διαθήσοιεν καν εις εύφορωτάτην τε καί εύπρόσοδον τη οικεία μεταγάγοι σπουδή, εις ίδιον κέρδος τάς εντεύθεν προσόδους λογίσεται συν άμα τοις υπ' αυτόν μοναχοϊς, μη παρά τίνος το σύνολον λογοπραγούμένος ή άνακρινόμενος.

Άποχρώσα μέντοι εσται τούτω ή επί τη τοιαύτη νήσω διαιωνίζουσα δωρεά της βασιλείας μου, καί ουκ έξω των ορίων ταύτης καθ' έτέραν νήσον έπικτήσεταί τι το σύνολον και αυτά γαρ, όσα εν τη νήσω Κω όθενδήποτε αύτω προσεκτήθησαν μέχρι του νυν, τω δημοσίω άπ' εντεύθεν προσαφορισθήσονται, καί ως μηδέποτε τη κατ" αυτόν μονή προσαρμόσοντα λογισθήσονταί πάρεξ μεν τοι του ολοκλήρου νησιδίου της Λείψω, και των εν τη νήσω Λέρω δεσποζομένων παρ’ αύτού μέχρι του νυν των γαρ τοιούτων δεσπόσει κατά την της προγεγονυιας αύτω παρά της ημών γαληνότητος επί τούτοις χρυσοβούλλου γραφής περίληψίν τε και δύναμιν, καί καθώς άχρι της δεύρο δεσπόζων τούτων έτύγχανεν έτερονδε τι κατ’ ούδένα τρόπον εν οίαδήτινι νήσω ουδαμώς έπικτήσεται, αυτών δε τούτων μόνων καί της όλης νήσου Πάτμου δ τε ίερός ούτος άνήρ καί οι υπ' αυτόν σύμπαντες δεσπόσουσι μοναχοί οί τε νυν καί όντες καί οί μετά ταύτα έσόμενοι, έτι δε καί ή εν τη νήσω τη Πάτμω, ως είρηται, εκ καινής άνεγερθησομένη σεβάσμια μονή εσται κυριαρχούσα τούτων άπαρασπάστως τε καί άνυπεξαιρέτως, ως πάσης σεκρετικής εύρεσιλογίας, μάλλον δε γλωσσαλγίας, υπερτερούσα, καί άδιάσειστον καί άπερίτρεπτον την έπ' αυτής δεσποτείαν έχειν όφείλουσα είς τον αιώνα τον άπαντα. "Ητις καί αύτοδέσποτος καί αυτεξούσιος μετά της όλης νήσου διαμένει εσαεί, καθ' έαυτήν αγομένη καί διευθυνομένη κατά το μέλλον επί ταύτη γενέσθαι Τυπικόν καί την Διάταξιν παρά του δηλωθέντος ευλαβούς μοναχού Χριστοδούλου καί κτήτορος· καί ούτε αυτή, ούτε τα ύπ' αυτήν, ως άνωθεν είρηται, ουθ' ή νήσος αυτή, υπό βασιλικά, ή πατριαρχικά, ή μητροπολιτικά, ή επισκοπικά, ή εκκλησιαστικά, ή υπό τίνα ιδιωτικά ύπαχθήσεται όλως πρόσωπα, ούτε μην εξόριστος τις πεμφθήσεται πώποτε εν αύτοϊς, άλλ' έλευθεριάσουσι καθαρώς άχρι παντός αιώνος καί πλουτήσουσι δια τήσδε της ευσεβούς χρυσοβούλλου γραφής το αύτοδέσποτόν τε καί έλευθέριον.

Έξκουσσευθήσεται μέντοι ή τε ρηθείσα άπασα νήσος καί αύτη ή μονή,μετά των ύπ' αυτήν πάντων από τε μιτάτων αρχόντων ταγματικών καί θεματικών, ρωμαϊκών τε παραταγών καί εθνικών έτι τε Ρώσων, Βαράγγων, Κουλπίγγων, Ίγγλίνων, Φράγγων, Νεμίτσων, Βουλγάρων, Σαρακηνών, Αλανών, Άβασγών, αθανάτων καί λοιπών απάντων Ρωμαίων τε καί εθνικών άντιμιτατατικίων, φραγγιατών, άπομιτάτων άπλήκτων ή μεσαπλήκτων κριτών, στρατηγών, απαιτητών, καί της υπέρ των «πλήκτων χορηγίας χρειών επιθέσεως μονοπρόσωπων δόσεως κανισκιών ή άντικανίσκων σιταρκήσεως κάστρων αγοράς μουλαριών, μεσομουλαρίων, βορδωνίων, μεσοβορδωνίων, ίππων, παριππίων, κηλωνίων, όνοκηλωνίων, όνοθηλειών, φορβάδων, βοών εργατικών καί άγελαίων, χοίρων, προβάτων, αιγών, αγελάδων, βουβαλίων, λαγωών, έλάφων, κυνών λακωνικών ή ποιμενικών καί λοιπών τετραπόδων ζώων, χηνών, νηττών, περδίκων, ταώνων, γερανών, κύκνων, φασιανών, ορνίθων αγρίων ή χειροήθων, περιστερών καί λοιπών πτηνών, καί των εξ αυτών πάντων ωών παροχής γεννήματος εξ άγορασίας γεγενημένου δόσεως πάκτου ή χωροπάκτου· χρείας κριτών ή πρωτονοτάριων ή ετέρων πρακτόρων ή αρχόντων οίκομόδου προσόδου αερικού, καπνικών, άερικοπρατών κωμοδρομικού συνωνής· καστροκτισίας, όδοστρωσίας γεφυρών παροικιατικού έννομίου φραγγομιτάτου φραγετικού σιδήρου ή καρφοπετάλων και μαζίου εκβολής χρειών των χορηγουμένων δικασταϊς ή πράκτορσιν ή έτέροις άρχουσι, δουξί, κατεπάνοις, στρατηγοϊς, άπαιτηταϊς και λοιποϊς, πρέσβευσιν εθνών διερχομένοις ή και στρατιά τινί δόσεως προσκυνητικίου εκβολής χορτασμάτων διατροφής πρωτοκεντάρχων, προελευσιμαίων, βεστιαριτών, μανδατόρων του δρόμου πρέσβεις αγόντων ή εξόριστους, ή κατά τίνα άλλην χρείαν διερχομένων, βασιλικών ανθρώπων επί τινας αποστελλομένων δουλείας του δημοσίου· έκδανεισμού γεννήματος, οίνου, κρεών, τυρίων και ετέρων παντοίων ειδών έξοπλίσεως πλωίμων, τοξοτών, ίπποτοξοτών, ματζουκάτων, κονταράτων και ετέρων στρατιωτών έξωνήσεως ζευγαριών, σίτου, κριθής, βρώμου, ελαίου, οσπρίων παντοίων και κέγχρου, λιναρίου και του τούτου σπέρματος, καννάβεως και των άλλων σπερμάτων κηρίου ή μέλιτος παροχής· κοπής και καταβιβασμού οίασδήτινος ξυλής ή μετακομιδής ετέρου είδους· κτίσεως χελανδίων, άγραρίων, ζερμώνων πολεμικών, χαρβιών, και λοιπών άλλων πρίσεως σανίδων φοσσάτου διατροφής και άπλήκτου επί πόλεμον άπιόντος ή καί υποστρέφοντας· καθίσματος καί υποδοχής των εν ύπεροχαϊς αρχόντων, δομεστίκων των σχολών, δουκών, κατεπάνω, στρατηγών, κριτών καί των άντιπροσωπούντων αύτοϊς, εποπτών, στρατευτών, όρθωτών, άναγραφέων, έξισωτών, δικαιοφυλάκων, συνωναρίων, ώρειαρίων, τοποτηρητών, ταξιαρχών, τουρμαρχών, μεράρχων, χαρτουλαρίων του τε δρόμου καί των θεμάτων, κομητών της κόρτης, δομεστίκων των θεμάτων, δρουγγαροκομήτων, παραφυλάκτων καί παντός ετέρου δουλείαν του δημοσίου μεταχειριζομένου· αγγαρείας, παραγγαρείας, ψωμοζημίας καί λοιπής άπάσης επήρειας τε καί κακώσεως νυν τε ούσης καί έσύστερον έπινοηθησομένης, καθώς αν ό καιρός καί τα πράγματα έπιζητοϊεν γίνεσθαι. Δίο παρεγγυώμεθα καί πάντας έξασφαλιζόμεθα από τε των κατά καιρούς σακελλαριων, γενικών καί στρατιωτικών λογοθετών, των επί της ημετέρας σακέλλης καί του βεσταρίου, οικονόμων των ευαγών οίκων, των επί των οίκειακών καί των εφόρων των βασιλικών κουρατορίων, ειδικών, γηροτρόφων, όρφανοτρόφων, τών επί του θείου ημών ταμείου του Φύλακας, κουρατόρων του οίκου του Ελευθερίου καί των Μαγγάνων, οικιστικών, καί των ύπ' αύτούς πρωτονοτάριων, λογαριαστών, χαρτουλαρίων, βασιλικών νοταρίων καί νοταρίων, του μηδένα των απάντων εν οίωδήποτε χρόνω καθ οίονδήτινα τρόπον έπ' αδείας εχειν άθετεϊν μερικώς ή καθ' όλόκληρον τον παρόντα ευσεβή χρυσόβουλλον λόγον της βασιλείας μου γεγενημένον κατά τον Άπρίλλιον μήνα της ενδέκατης ίνδικτιώνος του έκτου έτους ( 1088), εν ω και το ήμέτερον ευσεβές καί θεοπρόβλητον ύπεσημήνατο κράτος.

Αλέξιος εν Χριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς καί αυτοκράτωρ Ρωμαίων ό Κομνηνός

ΤΟ ΧΡΥΣΟΒΟΥΛΛΟ ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ Α' ΚΟΜΝΗΝΟΥ